Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Lipce: Krajniacy – zespół folklorystyczny

Skład zespołu: Weronika Białowąs Hanna Bieluszko Mia Drabjewska Maja Goławska Klaudia Grabowska Wiktor Kołtuniak Jakub Kula Kacper Kuster Nikodem Kuszak Jan Leppert Anna Łosińska Selena Martyn- Dias  Opiekun zespołu: Joanna Koniarek

Krajniacy – krajeński zespół folklorystyczny działający w Wielkim Buczku od 1971 roku. 

Historia zespołu  

Zespół folklorystyczny  powstał z inicjatywy Koła Gospodyń Wiejskich (KGW) w Wielkim Buczku w 1971 roku, jednak nazwę „Krajniacy” przyjął  dopiero w 1976 roku. Jego założycielką jest prof. dr hab. Jowita Kęcińska – Kaczmarek, która funkcję kierownika zespołu pełni do dnia dzisiejszego¹. Początkowo członkinie KGW spotykały się przy okazji różnych uroczystości, które były pretekstem do wspólnego śpiewania. Ich pierwszy występ uświetnił kurs gotowania i stał się początkiem licznych pokazów ich twórczości².  

Zespół jest szczególnie zaangażowany w organizację corocznych Konferencji Naukowych w Wielkim Buczku. „Krajniacy” oferują swoim członkom pełną życzliwości rodzinną atmosferę, integrują pokolenia oraz stwarzają możliwość kultywowania tradycji swojego regionu³. Zespół występuje na przeglądach zespołów ludowych, w szkołach, na spotkaniach z Polonią poza granicami kraju oraz na imprezach plenerowych. Obecnie zespół liczy około15 członków⁴. Pielęgnowana jest pamięć o tych osobach, które ten zespół tworzyły, ale już odeszły.    

Ideą, która przyświecała powołaniu zespołu „Krajniacy” była pielęgnacja kultury krajeńskiej, a w szczególności gwary, melodii ludowych i stroju typowych dla regionu Krajny. 

Gwara krajeńska 

Gwara krajeńska, a właściwie gwary krajeńskie obejmują swym zasięgiem teren  na pograniczu Wielkopolski i Pomorza. Różnice między gwarą północnego regionu a południowego są bardzo duże, stąd mowa Krajniaków jest określana jako gwara przejściowa⁵. Najbardziej charakterystyczną cechą gwar północnego regionu jest wymowa miękkich k, g jako ć, dź. Wyrazy obecne w gwarze oznaczają głównie sprzęty codziennego użytku oraz czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, a ich znaczenie jest często trudne do odgadnięcia, szczególnie przez osoby młode (np. badejci – kąpielówki, rzodcie – rodzaj zupy z ziemniaków)⁶.  Zespół  stara się prezentować tradycyjny język swojego regionu  w widowiskach folklorystycznych. Ponadto w swoim repertuarze ma obecnie dwie piosenki w gwarze krajeńskiej: „Na krajniaccich smugach” oraz „Krajeńska kołysanka dla Maleńkiego”. Autorką obu utworów jest Jowita Kęcińska-Kaczmarek⁷. 

Ludowy strój krajeński 

Wiele zespołów folklorystycznych i innych grup związanych z kulturą Krajny posiada najczęściej stroje w tonacjach niebieskich, choć pojawiają się także stroje w kolorach rdzawo-burych⁸. Ludowy krajeński strój damski składa się z białej bluzki, niebieskiej spódnicy z czarną lamówką, niebieskiej kamizelki lub sznurówki bez kaletek, białej lub kremowej zapaski, białej halki wykończonej haftem, czarnych trzewików, wianka lub białego czepca⁹. Strój męski składa się z czarnego kapelusza, chabrowego bezrękawnika, białej koszuli i spodni oraz czarnych butów¹⁰. 

Ważnym elementem stroju krajeńskiego jest haft, którego głównym motywem jest owoc granatu, makówka, kłosy zboża, lilie i dzwonki¹¹. „Krajniacy” dbają o to, aby stroje noszone przez członków zespołu nie były jednakowe. Każdy mieszkaniec i mieszkanka dawnej wsi krajeńskiej chciał mieć strój odróżniający go od innych, stąd niewielkie różnice w proporcjach koloru białego   i niebieskiego oraz w wielkości haftu zdobiącego strój członków zespołu¹². 

Repertuar zespołu „Krajniacy” 

Początkowo „Krajniacy” śpiewali piosenki przekazywane przez przedwojennych działaczy Towarzystwa Młodzieży Polskiej. Jednym z ich pierwszych utworów była piosenka „Na buczkowskich bagnach pływają łabędzie”¹³. Następnie w ich repertuarze zaczęły pojawiać się utwory związane z życiem „Krajniaków”, a także utwory o charakterze ludowym, religijnym, obrzędowym oraz patriotycznym. Zespół zaśpiewał wiele autorskich piosenek Jowity Kęcińskiej-Kaczmarek¹⁴. Jest ona również autorką widowisk folklorystycznych i scen obrzędowych pisanych w gwarze krajeńskiej¹⁵. Scenariusze przedstawień odzwierciedlają życie w domach rodzinnych mieszkańców krajeńskiej wsi i są prezentowane podczas różnych imprez oraz występów gościnnych¹⁶. Zespół przedstawił m.in.:  

• „Ciemno wszędzie” w Osieku Nad Notecią na I Sesji Naukowej poświęconej obrzędom pogrzebowym na Krajnie, 14 czerwca 2008 r., 

• „W Wielką Sobotę” w Witosławiu, 17 kwietnia 2011 r., 

• „Jasełka” w kaplicy w Nowinach, 19 stycznia 2011 r.,  

• „Jo bym tyż chciała chłopa” w Domu Kultury w Miasteczku Krajeńskim, 25 lutego 2011 r.,  

• „Skubanie pierza” w Wyrzysku podczas II Biesiady Krajeńskiej, 19 października 2019 r., 

• „Kozi Czwartek”  w Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie, 29 listopada 2019 r., 

• „Trzy słoiki, jeden wek” w Chacie Krajeńskiej w Złotowie, 17 września 2023 r.¹⁷. 

Najważniejsze osiągnięcia  

Zespół otrzymał m.in. następujące wyróżnienia i nagrody: 

• Bursztynowego Słowika za widowisko folklorystyczne „Wesele krajeńskie” na Jarmarku Dominikańskim na Przeglądzie Zespołów Ludowych Polski Północnej w Gdańsku  w 1987 r.,  

• wyróżnienie specjalne za widowisko „Wieczór przedweselny” na Przeglądzie Teatrów Wiejskich w Tarnogrodzie w 1994 r.,  

• wyróżnienie na Przeglądzie Zespołów Regionalnych dla Dorosłych w Wierzchucinie w 1998 r., 

• II miejsce na I Regionalnym Przeglądzie Zespołów Folklorystycznych w Sadkach w 2004 r.  

Dużym sukcesem „Krajniaków” jest publikacja śpiewnika z tekstami utworów z repertuaru zespołu¹⁸. 

Więcej informacji o zespole 

Zespół posiada swoją stronę internetową: Krajniacy – Jak to było i jest na Krajnie z Krajniakami. Prezentuje na niej nie tylko wydarzenia związane z działalnością zespołu, ale wiele informacji o historii, kulturze i tradycjach Krajny. 

Przypisy:

¹ Wywiad z J.Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce. Transkrypcja w Załączniku nr 1.

² J. Milczyńska, Nasz śpiew – nasza tożsamość, „Złotowskie.pl” nr 21, 2020, s. 25. 

³ Taż, Inny świat, „Złotowskie.pl” nr 21, 2020, s. 24.    

⁴ Wywiad z J. Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce.    

⁵ K. Kołatka, Gwary krajeńskie [w:] Leksykon Krajny, red. S. Łaniecki, Bydgoszcz 2018, s. 127-128. 

⁶ J. Kęcińska – Kaczmarek, Krajeńskie ścieżki, Złotów 2018, s. 35. 

⁷ Wywiad z J. Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce. 

⁸ D. Angutek, Stroje krajeńskie, https//www.poznajkrajne.pl/strona/54-stroje-krajenskie [dostęp: 17.03.2025]. 

⁹ Taż, Damski współczesny strój krajeński od ok. 1980 roku, https//www.poznajkrajne.pl/strona/68-damski-wspolczesny-stroj-krajenski-od-ok-1980-roku [dostęp: 21.03.2025]. 

¹⁰ Taż, Męski współczesny strój krajeński od ok. 1980 roku, https//www.poznajkrajne.pl/strona/69-meski-wspolczesny-stroj-krajenski-od-ok-1980-roku [dostęp: 21.03.2025]. 

¹¹ Taż, Rekonstrukcja ludowego haftu krajeńskiego: stan badań, pochodzenie i wzór, https://apcz.umk.pl/LUD/article/view/lud101.2017.11/14484 [dostęp:17.03.2025].

¹² Wywiad z J. Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce.

¹³ Wywiad z J. Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce.

¹⁴ J. Kęcińska – Kaczmarek, Śpiewnik krajeński, Piła 2014, s. 4-5.

¹⁵ J. Kęcińska – Kaczmarek, Zwyczaje, obyczaje, tradycje Krajny w widowiskach folklorystycznych „Krajniaków”, Piła 2014, s. 3.

¹⁶ Wywiad z J. Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce.

¹⁷ Kroniki zespołu z lat 2010 – 2014, 2019 – , w archiwum zespołu „Krajniacy”.

¹⁸ Wywiad z J. Kęcińską – Kaczmarek, R. Czyż, E. Kostecką,  E. Czarnottą i A. Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025,  przeprowadzony przez J. Lepperta i M. Goławską, w archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce. 

Bibliografia 

• Kęcińska-Kaczmarek Jowita, Krajeńskie Ścieżki, Złotów 2018. 
• Kęcińska-Kaczmarek Jowita, Mały słownik gwary krajeńskiej, Złotów – Wielki Buczek 2017. 
• Kęcińska-Kaczmarek Jowita, Śpiewnik krajeński, Piła 2014. 
• Kęcińska-Kaczmarek Jowita, Zwyczaje, obyczaje, tradycje Krajny w widowiskach folklorystycznych „Krajniaków”, Piła 2014. 
• Leksykon Krajny, red. S.Łaniecki, Bydgoszcz 2018. 
• Milczyńska Julita, Inny świat, „Złotowskie.pl” nr 21, 2020, s.24. 
• Milczyńska Julita, Nasz śpiew – nasza tożsamość, „Złotowskie.pl” nr 21, 2020, s.25. 

Publikacje internetowe 

• Angutek Dorota, Damski współczesny strój krajeński od ok.1980 roku, https//www.poznajkrajne.pl/strona/68-damski-wspolczesny-stroj-krajenski-od-ok-1980-roku [dostęp: 21.03.2025]. 
• Angutek Dorota, Męski współczesny strój krajeński od ok.1980 roku, https//www.poznajkrajne.pl/strona/69-meski-wspolczesny-stroj-krajenski-od-ok-1980-roku [dostęp: 21.03.2025]. 
• Angutek Dorota, Rekonstrukcja ludowego haftu krajeńskiego: stan badań, pochodzenie i wzór, https://apcz.umk.pl/LUD/article/view/lud101.2017.11/14484 [dostęp: 17.03.2025]. 
• Angutek Dorota, Stroje krajeńskie, https//www.poznajkrajne.pl/strona/54-stroje-krajenskie [dostęp: 17.03.2025]. 

Materiały niepublikowane 

• Wywiad  z Jowitą Kęcińską-Kaczmarek, Reginą Czyż, Elżbietą Kostecką, Anną Druszcz, Elżbietą Czarnottą, Wielki Buczek, 25.02.2025, przeprowadzony przez Jana Lepperta i Maję Goławską, Archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Lipce. Transkrypcja wywiadu została umieszczona w załącznik nr 1.  
• Kroniki zespołu z lat 2010 – 2014, 2019 –  . Archiwum zespołu „Krajniacy”.  

Załączniki: 

• Załącznik nr 1: Transkrypcja wywiadu z członkiniami zespołu “Krajniacy”: Jowitą Kęcińską-Kaczmarek, Reginą Czyż, Elżbietą Kostecką, Elżbietą Czarnottą, Anną Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025 r. 
• Załącznik nr 2: Kolekcja zdjęć prezentująca zespół „Krajniacy”. 
• Załącznik nr 3: Zasłużeni, zmarli członkowie zespołu „Krajniacy”.  
• Załącznik nr 4: Nauka śpiewania piosenki „Na krajniaccich smugach” podczas wywiadu z członkiniami zespołu „Krajniacy” : Jowitą Kęcińską – Kaczmarek, Reginą Czyż, Elżbietą Kostecką, Elżbietą  Czarnottą i Anną Druszcz, Wielki Buczek, 25.02.2025 r.  
• Załącznik nr 5: Kolekcja zdjęć prezentująca wzory haftu krajeńskiego.