Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Łowyniu: Mieszany chór „Lutnia” z Międzychodu

Skład zespołu: Magdalena Cyranik Hanna Heinke Julia Kałka Hubert Łagódka Helena Cyranik Marzena Tonak Alicja Łagódka Małgorzata Kowalska Franciszek Pawełka Weronika Antoniów  Opiekun zespołu: Gabriela Mikrut

Wprowadzenie 

 Nieodłącznym elementem życia człowieka jest muzyka. Dla członków chóru „Lutnia” z Międzychodu stała się ona pracą społeczną, pasją jednocząca pokolenia i formą na spędzenie czasu. Stuletnia historia chóru, która nadal się tworzy, jest dobrym przykładem muzyki dla lokalnej społeczności i jej wpływu na życie rodzin związanych z chórem. Mieszany chór „Lutnia” działa w Międzychodzie od 1920 roku. Obecnie funkcjonuje w ramach Międzychodzkiego Centrum Kultury. Jego repertuar obejmuje muzykę dawną i współczesną, zarówno świecką, jak i sakralną.  

  Początki działalności chóru 

  Do drugiej wojny światowej  

Działalność towarzystw śpiewaczych w rejonie Międzychodu sięgają początków XX wieku. Była ona związana z pracą kompozytora i działacza społeczno-narodowego Napoleona Mateusza Tytusa Rutkowskiego (1868–1931), który tworzył melodie i publikował nuty do utworów polskich poetów. W listopadzie 1909 roku założył on w Międzychodzie Polskie Towarzystwo Śpiewacze oraz chór kościelny pod wezwaniem św. Cecylii. Zespół chóralny tworzyło kilka osób a spotkania odbywały się w prywatnych mieszkaniach, m.in. u doktora Ganowicza i wikariusza miejscowej parafii księdza Czesława Graetza. W 1920 roku członkowie Towarzystwa Śpiewaczego i chóru połączyli siły, tworząc mieszane Koło Śpiewacze „Lutnia”. Przy wsparciu ze strony N. Rutkowskiego zespół otrzymał nuty i śpiewniki¹.  

Pierwszym dyrygentem zespołu został organista Leon Baiński. Po dwóch latach zastąpił go Wojciech Poczekaj, zawodowy organista pochodzący z Pszczewa, a po jego śmierci w 1929 roku przez 10 lat chórem dyrygował jego syn, Józef Poczekaj. Prezesem koła był Stefan Ulkowski, z zawodu inspektor dróg wodnych, sekretarzem Pelagia Drozdówna a skarbnikiem Jan Białkowski. Do zarządu wybrano również przedstawicieli miejscowego środowiska przemysłowo-kupieckiego Zygmunta Szafrańskiego, stojącego na czele lokalnego oddziału Towarzystwa Przemysłowców Polskich, Walentego Bogajewicza – założyciela Banku Ludowego Spółdzielni Kredytowej w Międzychodzie i Władysława Czekalskiego – kupca, który w 1920 roku został prezydentem Międzychodu². Patronem zespołu był proboszcz miejscowej parafii ksiądz Marcin Kowalczyk.  

 W początkach swojej działalności chórzyści mieli kłopot z nutami, śpiewnikami, ale również z lokalami, w których mogliby prowadzić próby. Po raz pierwszy „Lutnia” wystąpiła przed międzychodzką publicznością w maju 1921 roku w sali znajdującej się w prywatnej kamienicy należącej do jednego z mieszkańców miasta, Jana Wróża (obecnie przy ul. 17 stycznia). W tym samym roku zespół przystąpił do Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych w Poznaniu³.  

Efektem działalności chóru i pracy dyrygentów była nagroda zdobyta w 1923 r. podczas Okręgowego Zjazdu Kół Śpiewaczych w Sierakowie. Rok później „Lutnia” zajęła pierwsze miejsce w kategorii chórów mieszanych na IX Zjeździe Chórów Wielkopolskich w Poznaniu. Było to znaczące wydarzenie artystyczne, ponieważ komisji konkursowej przewodniczył wybitny kompozytor Feliks Nowowiejski. W latach 1927–1929 członkowie chóru uczestniczyli w przedsięwzięciach o charakterze regionalnym i ogólnopolskim, m.in. we Wszechsłowiańskim Zjeździe Śpiewaczym w Poznaniu (18–21 V 1929), międzynarodowym spotkaniu chórów i towarzystw śpiewaczych (18–21 V 1929) i w I Festiwalu Muzyki Polskiej (21–29 V 1929). Umiejętności chórzystów z Międzychodu doceniano podczas okręgowego zjazdu Związku Kół Śpiewaczych w Pniewach (1927). „Lutnia” zajęła tam pierwsze miejsce, co znacząco podniosło jej prestiż wśród innych zespołów śpiewaczych z Wielkopolski. W kolejnych latach zespół triumfował podczas zjazdu chórów w Międzychodzie (1936 rok, pierwsze miejsce), Lwówku (1937 rok, drugie miejsce) i Kwilczu (1938, pierwsze miejsca w dwóch konkurencjach chóralnych). Doniosłym wydarzeniem było przekazanie chórowi sztandaru, w sierpniu 1926 roku. Ufundowano go ze składek członkowskich i datków od lokalnej społeczności. Sztandar zachował się do dzisiaj i został zdeponowany w Muzeum Regionalnym w Międzychodzie. Ostatni przedwojenny koncert „Lutni” odbył się w Międzychodzie w czerwcu w 1939 roku z okazji Święta Morza⁴.  

Podczas drugiej wojny światowej sztandar przechowywano i przenoszono z miejsca na miejsce przez jednego z członków zespołu Jana Sobczaka. Wspomnienie na ten temat znajduje się w powojennym protokólarzu chóru: Zgromadziło się bractwo śpiewające pod naszym pięknym sztandarem, który też podczas wojny różne tajemnicze koleje chóru przechodził, a utrzymał się szczęśliwie, nie uszkodzony w całej swej piękności dzięki staraniom i opiece państwa Sobczaków, cześć im za to! (autor wpisu: Dominik Początek)⁵.  

Dzięki postawie Józefa Mikuły i Józefa Poczekaja udało się ocalić także część materiału nutowego⁶. Można było z niego korzystać wraz z reaktywacją chóru, która nastąpiła po zakończeniu wojny. Jak napisano w protokólarzu, nasz stary dobry śpiewak, weteran Lutni z czasów najpiękniejszych, człowiek, któremu się tylko uznanie i podzięka należy, ogólnie ceniony i lubiany druh Józef Mikuła trafił do weteranów dawnej Lutni, szukał i zbierał narybek, prosił na lekcje, werbował członków wspierających i dokonał pięknego dzieła, bo Lutnia znów żyje i pracuje⁷.  

Działalność chóru po II wojnie światowej (1945–1972, 1982–)

1945–1972   

Po II wojnie światowej chór „Lutnia” wznowił działalność przy parafii pw. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela jako „Chór kościelny pod wezwaniem św. Grzegorza „Lutnia”. Jak napisano w protokólarzu, w styczniu 1946 r. przystąpiono do wyboru nowego zarządu (…) Dyrygentem organistą jest druh Edmund Wujczak. Młody i ofiarny starał się wespół z członkami o nowy i piękny rozkwit naszej Lutni Służyć Bogu i Ojczyźnie – oto hasło nasze wypisane złotymi literami na sztandarze naszym⁸. Miejscem spotkań zespołu była salka katechetyczna, którą udostępniał ówczesny proboszcz parafii Franciszka Klauziński.  

Pierwszym opiekunem artystycznym zespołu w latach 1946-1955 został Bernard Krajewski. Jednocześnie w początkowym okresie działania chór był wspierany przez Zakład Sieci Elektrycznych w Międzychodzie (1950-1951). Kolejnym opiekunem została Powiatowa Spółdzielnia Usług Wielobranżowych w Międzychodzie zrzeszona w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy w Poznaniu (1955). Opieka ta wiązała się z funduszami, co pozwoliło m.in. na remont pomieszczeń w dawnym Domu Rzemieślnika i dostosowanie ich do potrzeb zespołu.  

Rok 1956 przyniósł zmianę na stanowisku dyrygenta, którym został Alfons Ulrich. Zespół był z nim związany przez kolejne 16 lat. Zaangażowanie chórzystów i dyrygenta zaowocowało licznymi koncertami i udziałami w konkursach. Wśród wydarzeń o ważnym znaczeniu należy wymienić, np. udział w koncercie muzyki chóralnej w Auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu z udziałem tamtejszej orkiestry filharmonicznej (6.06.1956), koncert z chórem im. Stanisława Moniuszki pod dyrekcją Stefana Stuligrosza (13.02.1958), czy występy z udziałem zespołu Opery Poznańskiej i Symfonicznej Orkiestry Objazdowej (5.04.1957; 26.05.1958). Wydarzeniem o dużej randze artystycznej było przygotowanie i zaprezentowanie utworu Feliksa Nowowiejskiego pt. „Testament Bolesława Chrobrego” (Poznań, 1962)⁹. W kwietniu 1966 roku „Lutnia” wystąpiła wespół z 15 innymi chórami na poznańskim Placu im. Adama Mickiewicza, w ramach obchodów tysiąclecia Państwa Polskiego.  

Owocami współpracy A. Ulricha z chórem były także sukcesy w konkursach – pierwsze miejsca w trzech edycjach konkursu Chórów Spółdzielczych w Poznaniu (1958, 1960, 1963) oraz w Wielkopolskim Festiwalu Chórów i Orkiestr w Pile (1970). Jak czytamy w kronice zespołu, w Pile wykonaliśmy trzy pieśni pt. „Polonez XXV-lecia”, „Trębacz” i „Pieśń towarzyszy broni” (…) zostaliśmy nagrodzeni gromkimi brawami, które utwierdziły w nas przekonanie, żeśmy dobrze śpiewali (…) Po odprawie dyrygentów dowiedzieliśmy się, że uzyskaliśmy najwyższą ocenę, 176 pkt na 180 możliwych!¹⁰.  

Wydarzenie to stanowiło ostatni akcent we współpracy dyrygenta Alfonsa Ulricha z chórem. Kłopoty zdrowotne dyrygenta uniemożliwiły w kolejnych latach jego dalszą współpracę z zespołem. W 1972 roku chór zawiesił działalność na 10 lat. Nie udało się w tym czasie znaleźć odpowiedniego dyrygenta, wykruszyli się sponsorzy. Część chórzystów przeniosła się wówczas do zespołu działającego przy parafii pw. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela. Pracowali pod kierunkiem księży-dyrygentów (Cyryl Cylkowski, Wiktor Kokot, Wiesław Kondratowicz, Andrzej Ignaszewski, Zdzisław Gościniak).  

Po 1982 roku  

Jak napisano w kronice zespołu, Po długoletnim zawieszeniu działalności organizacyjno-twórczej w dniu 27 października 1982 roku w miejscowym Domu Kultury nastąpiło spotkanie członków chóru Lutnia z kierownictwem Domu Kultury oraz przedstawicielem U.M. i gminy w Międzychodzie. Celem tego spotkania było: 1. Deklaracja członków o rozpoczęciu działalności artystycznej; 2. Sprawa istnienia chóru jako samodzielnego stowarzyszenia- względnie przynależności do DK; 3.Wybór zarządu zespołu a także dyrygenta chóru oraz podjęcie systematycznych lekcji”. Opiekę artystyczną nad zespołem przejął Józef Kinal¹¹.  

Spośród wielu dokonań „Lutni” w okresie po wznowieniu działalności należy wymienić udział w wielu regionalnych i ponadregionalnych przeglądach amatorskiego ruchu artystycznego. I tak zespół uczestniczył np. w Ogólnopolskim Festiwalu Pieśni Chóralnej w Koszalinie, gdzie otrzymał srebrny puchar, ufundowany przez Rozgłośnię Polskiego Radia. Kilkakrotnie chór dostawał wyróżnienia podczas Wielkopolskich Dni Muzyki organizowanych w Dusznikach Wielkopolskich. Jego dorobek zaprezentowano także na ogólnopolskiej antenie radiowej – w październiku 1991 roku program IV Polskiego Radia nadał audycję o Międzychodzie z udziałem zespołu¹².W lipcu 2003 roku miasto było gospodarzem Spotkań Chóralnych pod hasłem „Z muzyką klasyków do Europy”. Do Międzychodu przyjechali wówczas chórzyści z Jarocina (Chór im. K.T. Barwickiego), Obornik (Cantilena), Kaźmierza (Chór Mieszany im. S. Moniuszki), Koźmina Wielkopolskiego (Chór Mieszany im. C. Czypickiego) oraz niemieckiego Seelow (Kleiner Chor). Trzykrotnie chór z Międzychodu organizował Nadwarciańskie Święto Pieśni (2012, 2014, 2018). Obok zespołów krajowych (Szczecin – chór Hejnał, Poznań – chór Arion, Wronki – chór Milenium, Tarnowo Podgórne – Koło Śpiewu im. F. Nowowiejskiego) gościem imprezy była grupa z walijskiego Wrexham. Międzychodzcy chórzyści gościli także w poznańskiej katedrze w ramach projektu „Musica Sacra” – serii koncertów poświęconych tematyce sakralnej i oratoryjnej. Ważnym wydarzeniem było nagranie w 2000 roku programu z kolędami dla poznańskiego oddziału Telewizji Polskiej.  

Zespół wielokrotnie podróżował za granicę. Odwiedził m.in. Niemcy (Seelow, Lahde, Weistad, Eberswalde), Holandię (Oldemarkt), Francję (Saint-Simeon-de-Bressieux), Austrię, Hiszpanię (Calella), Wielką Brytanię (Wrexham), Czechy (Praga), Ukrainę (Trembowla) i Białoruś. Wydarzenia te zostały utrwalone w kronikach zespołu, a wspomnienia członków chóru odnotowano w nagraniu. Bogaty repertuar umożliwił chórowi uczestnictwo w akademiach państwowych, uroczystościach religijnych, a także spotkaniach towarzyskich czy też imprezach okolicznościowych. Jedną z nich jest coroczne śpiewanie w dniu św. Cecylii, patronki chórów, chórzystów i muzyków¹³.  

 Chór „Lutnia” w indywidualnych relacjach członków zespołu

O swoich przygodach z chórem mówi Dobromiła Talarek, śpiewająca w „Lutni” od wielu lat:  

Śpiew łączy pokolenia. W chórze „Lutnia” śpiewam około 30 lat. Jestem trzecim pokoleniem, bowiem w tym chórze śpiewała moja babcia- Józefa Pawlak, moja mama- Bożena Mazurkiewicz (63 lata).  

W naszym rodzinnym domu zawsze brzmiała muzyka (mama uczyła gry na fortepianie.) Jako dziecko pamiętam, jak mama z babcią wychodziły na próby chórów-kościelnego (dwa razy w tygodniu) i świeckiego (dwa razy w tygodniu, jak szykowały stroje na występy. „Lutnia” to mój trzeci chór (…) Miałam szczęście przeżyć kilka jubileuszów chóru: 75, 80, 85, 90, 95, i wreszcie setny. Trzy były obchodzone z opóźnieniem, ponieważ cały świat został „zaatakowany przez covid”.  

Osoby związane z chórem podkreślają, że jest on „perełką ziemi międzychodzkiej”, instytucją, ale i ostoją dla osobistego życia chórzystów. Jednoczy mieszkańców miasta. Członkostwo w chórze ma charakter wielopokoleniowy i rodzinny. Jego członkowie przyjaźnią się między sobą, prowadzą życie towarzyskie. Organizują wspólne wycieczki, wyjazdy, wieczorki, spotkania opłatkowe. Wiele takich pozaartystycznych wydarzeń zostało opisanych w kronikach chóralnych, np.:  

W niedzielę dnia 24 Września 1958 r. przedpołudniem. Udaliśmy się na wycieczkę do Pszczewa nad tamtejsze jezioro. Wyjazd nastąpił przedpołudniem autobusem. Na wycieczkę wyjechaliśmy z rodzinami. Pogoda była piękna. Brać nasza korzystała z tej pogody w całej pełni będąc się w i bawiąc się czy to w siatkówkę czy też inne gry. Nasz niezawodny Zenek Jachnik umilał nam pobyt grą na akordeonie. Wieczorem pełni wrażeń i zadowoleni wróciliśmy do domu¹⁴.  

Chór „Lutnia” to nie tylko tradycją, pasją i społeczne zaangażowanie, ale relacje, o których wspominają sami członkowie zespołu. Oczywiście nie byłoby tego wszystkiego, gdyby nie praca i wkład dyrygentów, łącznie z obecnym kierownikiem zespołu, Szczepanem Kaszyńskim, który w rozmowie z członkami zespołu projektowego opowiedział o sposobie pracy chóru podczas prób oraz występów.  

  Przypisy

  ¹ M. Lech, Działalność chóru mieszanego Lutnia w Międzychodzie w latach 1920-2003, Poznań 2004 (niepublikowana praca magisterska), s. 25.  

² R. Czarnecka, Chór Lutnia 1920-2020. 100 letnia tradycja śpiewu na Ziemi Międzychodzkiej, Międzychód 2023, s. 9-20.  

³ O amatorskim ruchu śpiewaczym w Wielkopolski w okresie międzywojennym pisze m.in. Mirosława Stempniewicz, Materiały do historii śpiewactwa w Wielkopolsce w „Przeglądzie muzycznym” (Poznań 1925-1931), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza” 1964, nr 4/54, s. 201-221.  

⁴ R. Czarnecka, dz. cyt., s. 9-20.

⁵ Protokólarz chóru kościelnego imienia św. Grzegorza w Międzychodzie (6 II 1946 – 21 I 1950), s. 99-101 (w zbiorach Muzeum Regionalnego w Międzychodzie).  

⁶ M. Lech, dz. cyt., s. 29.  

⁷ Protokólarz, s. 99-101.  

⁸ Tamże, s. 94-101.  

⁹ R. Czarnecka, dz. cyt., s. 29.  

¹⁰ Kronika chóru Lutnia (1956-1972). Archiwum chóru Lutnia w Międzychodzie.  

¹¹ Kronika chóru Lutnia (1982-1990). Archiwum chóru Lutnia w Międzychodzie; por. Józef Kinal – wielka postać międzychodzkiej sceny muzycznej [w:] Wieści Międzychodzkie, 18.02.2019, https://wiescimiedzychodzkie.pl/pl/19_wiadomosci-z-regionu/213_j-zef-kinal-wielka-posta-mi-dzychodzkiej-sceny-muzycznej.html, [dostęp: 3.04.2025]. 

¹² M. Lech, dz. cyt., s. 38.  

¹³ Zob. Uroczystość św. Cecylii 22 listopada 2025, [dostęp: 10.04.25].  

¹⁴ Kronika chóru Lutnia (1956-1972).  

Bibliografia  

Materiały niepublikowane:  

• Kronika chóru Lutnia (1956-1972; 1982-2023). Archiwum chóru Lutnia w Międzychodzie.  
• Lech Mirosława, Działalność chóru mieszanego Lutnia w Międzychodzie w latach 1920-2003, Poznań 2004 (niepublikowana praca magisterska).  
• Protokólarz chóru kościelnego imienia św. Grzegorza w Międzychodzie (6 II 1946 – 21 I 1950). Archiwum chóru Lutnia w Międzychodzie.  
• Talarek Dobromiła, “Śpiew łączy pokolenia” – wspomnienie. W zbiorach Szkoły Podstawowej w Łowyniu, kwiecień 2025.  

Publikacje:  

• Czarnecka Renata, Chór Lutnia 1920-2020. 100 letnia tradycja śpiewu na Ziemi Międzychodzkiej, Międzychód 2023.  
• Stempniewicz Mirosława, Materiały do historii śpiewactwa w Wielkopolsce w „Przeglądzie muzycznym” (Poznań 1925-1931), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza” 1964, nr 4/54.   

Netografia  

• Józef Kinal – wielka postać międzychodzkiej sceny muzycznej [w:] Wieści Międzychodzkie, 18.02.2019, https://wiescimiedzychodzkie.pl/pl/19_wiadomosci-z-regionu/213_j-zef-kinal-wielka-posta-mi dzychodzkiej-sceny-muzycznej.html [dostęp: 3.04.2025].  
• Uroczystość św. Cecylii 22 listopada 2025, https://www.facebook.com/reel/586464784056139, [dostęp: 10.04.25].  

  

Spis załączników  

• Załącznik nr 1. Kolekcja zdjęć. Sztandar Koła Śpiewackiego „Lutnia”.  
• Załącznik nr 2. Fragment rozmowy z członkami chóru „Lutnia” z Międzychodu. O wyjazdach zagranicznych, Międzychód, 4.02.2025 (materiał filmowy).  
• Załącznik nr 3. Występ chóru „Lutnia” zarejestrowany podczas spotkania z zespołem projektowym WEC, Łowyń, 8.04.2025 (materiał filmowy).  
• Załącznik nr 4. Wspomnienia członkini chóru “Lutnia” Dobromiły Talarek spisane przez nią i przekazane zespołowi projektowemu WEC. Międzychód, 7.04.2025.  
• Załącznik nr 5. Fragment rozmowy z członkami chóru „Lutnia” z Międzychodu. Czym jest dla nich chór, Łowyń, 8.04.2025 (materiał dźwiękowy).  
• Załącznik nr 6. Fragment rozmowy z dyrygentem chóru Lutnia-Szczepanem Kaszyńskim. O współpracy z chórem “Lutnia” z Międzychodu, Międzychód, 4.02.2025 (materiał filmowy).